روش شناسی پاسخ به شبهات اعتقادی در قرآن

چکیده: روش شناسی به عنوان موضوعی جدید و تازه وارد، در عرصه علوم اسلامی مطرح شده است. در حوزه پاسخ به شبهات اعتقادی که بخش مهمی از جنبه دفاعی علم کلام است، نیز می توان به روش شناسی آن پرداخت. دامنه روش شناسی پاسخ به شبهات اعتقادی در این تحقیق، محصور به قرآن کریم است. قرآن به شبهات اعتقادی پاسخ داده و این پاسخ گویی مبتنی بر نظام و الگویی بوده است. الگوی قرآنی پاسخ به شبهات اعتقادی، بیانگر اهداف و ویژگی های پاسخ گویی قرآن به شبهات اعتقادی است. هدف نهایی قرآن از پاسخ به شبهات رساندن انسان او به کمال و رستگاری است، در عین حال استحکام بخشیدن و ایجاد ثبات و پایداری در ایمان و عقاید دینی، حفظ سلامت اعتقادی و درمان بیماری های آن، هدایت و روشنگری، اهداف قریب و درجه اول نسبت به پاسخ گویی قرآن به شبهات اعتقادی محسوب می شوند. در بیانی اجمالی و کلی می توان از «جدال احسن» به عنوان ویژگی اصلی پاسخ های قرآن یاد کرد؛ اما به نحو تفصیلی و با بررسی پاسخ های قرآن، اقناع مخاطب، اهتمام به هدایت، توجه به مخاطب، استحکام و اتقان در عین ساده و روان بودن پاسخ ها، محوریت دلیل و برهان و ارائه پاسخ در فضایی آرام و به دور از تشنج، مهترین ویژگی های الگوی قرآنی پاسخ به شبهات اعتقادی هستند. قرآن کریم از روش های گوناگونی برای پاسخ به شبهات اعتقادی استفاده کرده که در این رساله با بررسی جامع آیات قرآن، بالغ بر 16 روش پاسخ گویی از قرآن استخراج و بیان شده است. برخی از این روش ها(دو مورد)، روش های مقدماتی هستند که به تنهایی نمی توانند به شبهه پاسخ دهند و قرآن آنها را به صورت ترکیبی و به همراه دیگر روش های پاسخ گویی به کار برده است. بقیه روش ها(14 مورد)، روش های اصلی هستند که قرآن آنها را مستقلاً برای پاسخ به شبهات اعتقادی به کار برده است. تنوع روش های پاسخ گویی قرآن به شبهات اعتقادی به دلیل تنوع و گوناگونی موضوعات اعتقادی، شبهات و مخاطبان بوده است. کاربردی سازی الگو و روش های قرآنی پاسخ به شبهات اعتقادی، مبتنی بر شناخت الگویِ قرآنی و روش های آن است. پس از شناخت الگو و روش های قرآنی، اولین شرط و لازمه به کارگیری آنها، شناخت شبهه و دست یابی به درک و تحلیلی صحیح از آن است. در ادامه لازم است بر اساس شناختی که از شبهه حاصل شده، پاسخی دقیق و مناسب برای شبهه تهیه شود، پس از آن باید با رعایت اصول پاسخ گویی و پایبندی به آداب اخلاقی آن، پاسخ مورد نظر را به مخاطب ارائه نمود.